Bệnh Học

Bệnh Sởi: Dấu Hiệu Nhận Biết, Cách Điều Trị và Phòng Tránh Hiệu Quả Cho Cả Gia Đình

Nhà Thuốc Tiến Thuỷ

Tháng 3 29, 2025

10 Min Read

27 Views

0 Comments

Trong bối cảnh các bệnh truyền nhiễm có thể bùng phát bất cứ lúc nào, việc trang bị kiến thức về bệnh sởi là vô cùng quan trọng để bảo vệ sức khỏe cho cả gia đình, đặc biệt là trẻ nhỏ. Bệnh sởi, tuy đã có vaccine phòng ngừa, nhưng vẫn là một trong những nguyên nhân gây bệnh và biến chứng nguy hiểm ở trẻ em nếu không được phát hiện và xử trí đúng cách. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về bệnh sởi, từ dấu hiệu nhận biết, cách điều trị tại nhà và khi nào cần nhập viện, đến các biện pháp phòng tránh hiệu quả.

Bệnh Sởi Là Gì? Những Điều Cần Biết

Bệnh sởi là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus sởi (Measles virus) thuộc họ Paramyxoviridae gây ra. Đây là một loại virus có khả năng lây lan rất nhanh chóng và mạnh mẽ qua đường hô hấp. Khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện hoặc thậm chí thở, các hạt nhỏ chứa virus sẽ phát tán ra không khí và có thể lây nhiễm cho những người xung quanh nếu họ chưa có miễn dịch với bệnh sởi.

Bất kỳ ai chưa từng mắc bệnh sởi hoặc chưa được tiêm phòng vaccine sởi đều có nguy cơ nhiễm bệnh. Trẻ em, đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi và những trẻ có hệ miễn dịch suy yếu, là đối tượng dễ bị tổn thương nhất và có nguy cơ gặp phải các biến chứng nghiêm trọng hơn.

Một điểm quan trọng cần lưu ý là bệnh sởi có những triệu chứng ban đầu tương đồng với một số bệnh khác như rubella (sởi Đức) hoặc các bệnh gây sốt phát ban do virus khác. Tuy nhiên, diễn tiến và các đặc điểm của ban sởi có những điểm khác biệt quan trọng. Việc chẩn đoán chính xác bệnh sởi là rất cần thiết để có phương pháp điều trị và phòng ngừa lây lan hiệu quả.

Dấu Hiệu Nhận Biết Bệnh Sởi Qua Các Giai Đoạn

Bệnh sởi thường diễn ra qua 4 giai đoạn rõ rệt, mỗi giai đoạn có những đặc trưng riêng:

1. Giai đoạn ủ bệnh (10-14 ngày):

Đây là khoảng thời gian từ khi virus xâm nhập vào cơ thể đến khi xuất hiện những triệu chứng đầu tiên. Trong giai đoạn này, người bệnh thường không có bất kỳ biểu hiện nào, vẫn sinh hoạt bình thường. Tuy nhiên, virus đã bắt đầu nhân lên và chuẩn bị cho giai đoạn khởi phát bệnh.

2. Giai đoạn khởi phát (2-4 ngày):

Giai đoạn này bắt đầu với các triệu chứng không đặc hiệu, dễ nhầm lẫn với cảm cúm thông thường. Các dấu hiệu thường gặp bao gồm:

• Sốt cao: Thường là sốt trên 38.5°C, có thể kéo dài liên tục hoặc dao động.
• Ho khan: Ho nhiều, có thể kèm theo đau rát họng.
• Chảy nước mũi: Nước mũi trong, sau đó có thể trở nên đặc hơn.
• Viêm kết mạc (đau mắt đỏ): Mắt đỏ, chảy nước mắt, sợ ánh sáng, có thể có ghèn.
• Mệt mỏi, chán ăn: Trẻ có thể quấy khóc, bỏ bú hoặc ăn kém.
• Hạt Koplik: Đây là một dấu hiệu đặc trưng của bệnh sởi, xuất hiện khoảng 1-2 ngày trước khi phát ban. Hạt Koplik là những chấm trắng nhỏ như đầu kim, có quầng đỏ xung quanh, thường mọc ở niêm mạc má trong, đối diện với răng hàm trên. Việc phát hiện hạt Koplik có giá trị rất lớn trong việc chẩn đoán sớm bệnh sởi.

(Mô tả hình ảnh: Hình ảnh cận cảnh niêm mạc miệng với các hạt Koplik đặc trưng của bệnh sởi.)

3. Giai đoạn toàn phát (3-5 ngày):

Đây là giai đoạn xuất hiện ban sởi đặc trưng. Ban thường bắt đầu từ vùng mặt (trán, sau tai, má), sau đó lan xuống cổ, ngực, bụng và cuối cùng là tay, chân. Đặc điểm của ban sởi là:

• Màu đỏ: Ban có màu đỏ tươi, sau đó có thể sẫm màu hơn.
• Dạng dát sẩn: Ban là những nốt nhỏ hơi gồ lên trên bề mặt da, có thể sờ thấy.
• Có thể gây ngứa: Mức độ ngứa khác nhau tùy từng người bệnh.
• Không mọc thành đám lớn: Các nốt ban thường mọc riêng lẻ hoặc gần nhau, ít khi liên kết thành mảng lớn như trong bệnh rubella.
• Sốt có thể tăng cao hơn: Trong giai đoạn này, người bệnh có thể sốt cao hơn so với giai đoạn khởi phát. Các triệu chứng khác như ho, chảy nước mũi, viêm kết mạc cũng có thể trở nên nặng hơn.

4. Giai đoạn hồi phục (7-10 ngày):

Khi giai đoạn toàn phát kết thúc, ban sởi sẽ bắt đầu bay dần theo thứ tự xuất hiện (từ trên xuống dưới). Ban sẽ nhạt màu dần, chuyển sang màu thâm hoặc hơi vàng, sau đó bong vảy mịn và biến mất hoàn toàn. Trong giai đoạn này, người bệnh sẽ cảm thấy đỡ mệt mỏi hơn, các triệu chứng khác cũng giảm dần. Tuy nhiên, cơ thể vẫn còn yếu và dễ bị các bệnh nhiễm trùng khác tấn công.

Các dấu hiệu cảnh báo biến chứng nguy hiểm:

Trong quá trình mắc bệnh sởi, cần đặc biệt lưu ý đến các dấu hiệu cảnh báo biến chứng nguy hiểm. Nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu nào sau đây, cần đưa người bệnh đến cơ sở y tế ngay lập tức:

• Sốt cao liên tục không hạ: Sốt trên 39°C kéo dài dù đã dùng thuốc hạ sốt.
• Khó thở, thở nhanh, thở rít: Có dấu hiệu khó khăn trong việc hô hấp.
• Đau ngực: Có thể là dấu hiệu của viêm phổi.
• Co giật: Bất kỳ cơn co giật nào cũng cần được theo dõi và xử trí y tế kịp thời.
• Li bì, lơ mơ, rối loạn ý thức: Tình trạng tinh thần thay đổi bất thường.
• Nôn mửa nhiều: Có thể dẫn đến mất nước và điện giải.
• Tiêu chảy nặng: Cũng gây mất nước và điện giải nghiêm trọng.
• Mắt có dấu hiệu bất thường: Đau mắt dữ dội, sợ ánh sáng, chảy mủ.

Điều Trị Bệnh Sởi Đúng Cách Tại Nhà Và Khi Nào Cần Nhập Viện

Hiện nay, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho bệnh sởi. Việc điều trị chủ yếu tập trung vào việc chăm sóc hỗ trợ, giảm nhẹ các triệu chứng và ngăn ngừa các biến chứng có thể xảy ra.

Điều trị tại nhà (theo hướng dẫn của bác sĩ):

• Hạ sốt: Sử dụng thuốc hạ sốt như paracetamol với liều lượng phù hợp theo cân nặng và độ tuổi của người bệnh, theo chỉ định của bác sĩ. Không tự ý dùng các loại thuốc khác.
• Bù nước và điện giải: Cho người bệnh uống nhiều nước, có thể sử dụng dung dịch oresol để bù điện giải, đặc biệt khi có sốt cao hoặc tiêu chảy.
• Vệ sinh mũi họng: Nhỏ nước muối sinh lý ấm vào mũi và họng để làm sạch dịch nhầy, giúp người bệnh dễ thở hơn.
• Vệ sinh mắt: Nhỏ nước muối sinh lý vào mắt để rửa trôi ghèn và giảm tình trạng viêm kết mạc.
• Đảm bảo chế độ dinh dưỡng: Cho người bệnh ăn các thức ăn mềm, dễ tiêu, giàu dinh dưỡng và vitamin, đặc biệt là vitamin A và C. Chia nhỏ các bữa ăn để người bệnh dễ hấp thu hơn.
• Nghỉ ngơi đầy đủ: Đảm bảo người bệnh được nghỉ ngơi trong môi trường yên tĩnh, thoáng mát, tránh gió lùa.
• Cách ly người bệnh: Để tránh lây lan cho những người khác trong gia đình và cộng đồng, cần cách ly người bệnh tại nhà cho đến khi hết giai đoạn lây nhiễm (thường là khoảng 4 ngày sau khi phát ban).
• Theo dõi sát sao các dấu hiệu: Quan sát kỹ các triệu chứng của người bệnh, đặc biệt là các dấu hiệu cảnh báo biến chứng.

Các trường hợp cần nhập viện:

Việc điều trị tại nhà có thể hiệu quả đối với các trường hợp sởi không có biến chứng. Tuy nhiên, trong một số tình huống, người bệnh cần được đưa đến bệnh viện để được theo dõi và điều trị chuyên sâu:

• Sốt cao không giảm: Sốt trên 39°C kéo dài hoặc không đáp ứng với thuốc hạ sốt.
• Khó thở, thở nhanh, tím tái: Có dấu hiệu suy hô hấp.
• Co giật: Bất kỳ cơn co giật nào.
• Rối loạn ý thức: Li bì, lơ mơ, ngủ gà, hôn mê.
• Có dấu hiệu biến chứng: Nghi ngờ viêm phổi, viêm não, viêm tai giữa nặng, tiêu chảy mất nước nặng.
• Trẻ nhỏ dưới 6 tháng tuổi: Trẻ nhỏ có nguy cơ biến chứng cao hơn.
• Người có bệnh nền: Những người có các bệnh mãn tính khác có thể cần nhập viện để được theo dõi chặt chẽ hơn.

Phòng Tránh Bệnh Sởi Hiệu Quả Cho Cả Gia Đình

Biện pháp phòng ngừa chủ động và hiệu quả nhất đối với bệnh sởi chính là tiêm phòng vaccine sởi. Vaccine sởi giúp cơ thể tạo ra kháng thể chống lại virus sởi, ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh hoặc giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh nếu bị nhiễm.

Lịch tiêm phòng vaccine sởi cho trẻ em theo chương trình Tiêm chủng Mở rộng:

• Mũi 1: Khi trẻ được 9 tháng tuổi.
• Mũi 2: Khi trẻ được 18 tháng tuổi.
• Mũi nhắc lại (tùy theo khuyến cáo của từng quốc gia và tình hình dịch tễ): Một số quốc gia có thể khuyến cáo tiêm mũi nhắc lại vào giai đoạn 4-6 tuổi.

Đối với người lớn:

• Những người lớn chưa từng mắc bệnh sởi hoặc chưa được tiêm phòng vaccine sởi đầy đủ cũng nên tiêm vaccine sởi. Đặc biệt, những người làm việc trong môi trường có nguy cơ lây nhiễm cao như nhân viên y tế, giáo viên, hoặc những người có kế hoạch đi du lịch đến vùng dịch cần được tiêm phòng.

Ngoài ra, cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa thụ động để giảm nguy cơ lây nhiễm:

• Hạn chế tiếp xúc với người bệnh: Tránh tiếp xúc gần với những người đang có các triệu chứng của bệnh sởi.
• Vệ sinh cá nhân: Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch, đặc biệt sau khi tiếp xúc với người bệnh hoặc ở những nơi công cộng.
• Đeo khẩu trang: Đeo khẩu trang khi đến những nơi đông người hoặc khi tiếp xúc với người có dấu hiệu bệnh đường hô hấp.
• Tăng cường hệ miễn dịch: Duy trì một chế độ dinh dưỡng cân bằng, ăn nhiều rau xanh và trái cây để cung cấp đủ vitamin và khoáng chất. Ngủ đủ giấc, tập thể dục thường xuyên để tăng cường sức đề kháng của cơ thể.
• Thông thoáng không gian sống: Đảm bảo nhà ở và nơi làm việc được thông thoáng, sạch sẽ.

Những Biến Chứng Nguy Hiểm Của Bệnh Sởi Và Cách Phòng Ngừa

(Mô tả hình ảnh: Hình ảnh X-quang phổi của một bệnh nhân bị viêm phổi do biến chứng của bệnh sởi.)

Mặc dù bệnh sởi thường diễn ra lành tính ở những người có sức khỏe tốt, nhưng nó có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, đặc biệt là ở trẻ nhỏ, người lớn tuổi và những người có hệ miễn dịch suy yếu. Các biến chứng thường gặp bao gồm:

• Viêm phổi: Đây là một trong những biến chứng thường gặp và nguy hiểm nhất của bệnh sởi, có thể dẫn đến suy hô hấp và tử vong.
• Viêm não: Một biến chứng hiếm gặp nhưng rất nghiêm trọng, có thể gây tổn thương não vĩnh viễn, co giật, hôn mê và tử vong.
• Tiêu chảy: Tiêu chảy nặng có thể dẫn đến mất nước và điện giải nghiêm trọng, đặc biệt ở trẻ nhỏ.
• Viêm tai giữa: Một biến chứng thường gặp, có thể gây đau tai, chảy mủ tai và thậm chí dẫn đến giảm thính lực.
• Viêm loét giác mạc: Có thể gây tổn thương mắt, thậm chí mù lòa.
• Suy dinh dưỡng: Bệnh sởi có thể làm giảm hấp thu chất dinh dưỡng và tăng nhu cầu dinh dưỡng của cơ thể, dẫn đến suy dinh dưỡng, đặc biệt ở trẻ em.
• Biến chứng khác: Trong một số trường hợp hiếm gặp, bệnh sởi có thể gây ra các biến chứng khác như viêm thanh quản, viêm cơ tim.

Để phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm của bệnh sởi, việc quan trọng nhất là tiêm phòng vaccine đầy đủ và đúng lịch. Bên cạnh đó, cần phát hiện sớm các dấu hiệu của bệnh và đưa người bệnh đến cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị kịp thời. Tuân thủ chặt chẽ các hướng dẫn của bác sĩ về chăm sóc và điều trị tại nhà cũng đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa biến chứng.

Kết Luận

Bệnh sởi là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm với khả năng lây lan nhanh chóng và có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Tuy nhiên, đây là một bệnh hoàn toàn có thể phòng ngừa được bằng việc tiêm phòng vaccine đầy đủ và đúng lịch. Việc trang bị kiến thức về bệnh sởi, nhận biết sớm các dấu hiệu và thực hiện các biện pháp phòng ngừa tích cực là vô cùng quan trọng để bảo vệ sức khỏe cho bản thân và cả gia đình.